Software archiveren
Het is niet de vraag of je software archiveert of niet, maar hoe | Jesse de Vos, projectleider software-archivering Netwerk Digitaal Erfgoed 2020.
Een gemiddeld softwareprogramma werkt naar schatting maar zes tot acht jaar. Wat doe je met dit gegeven als duurzame toegang tot de digitale collectie je reden van bestaan is? Volgens een onderzoek uit 2020 houden nog maar weinig Nederlandse erfgoedinstellingen zich bezig met het archiveren en beschikbaar houden van dit soort software. Ook ontbreekt software, en de archivering ervan, vrijwel geheel in beleidsstukken van de geïnterviewde instellingen.
Toch zijn er twee scenario’s die het omarmen van software-archivering tot pure noodzaak verheffen:
- Software-archivering is voorwaardelijk
In dit scenario wordt software-archivering als voorwaardelijk gezien. Software of bepaalde versies van software zijn dan noodzakelijk om bepaalde bestandstypen te kunnen blijven openen en correct weer te geven. Een voorbeeld hiervan is een CAD-bestand waarin het ontwerp van een architect is vastgelegd, waarvoor een specifieke versie van AutoCAD noodzakelijk is om het ontwerp goed weer te geven.
- Software is een archiefobject op zich
In het tweede scenario wordt software zelf gezien als archiefobject omdat het tot het cultureel erfgoed behoort. Daarbij kun je bijvoorbeeld denken aan computergames die als erfgoed een bepaalde technologische en maatschappelijke ontwikkeling laten zien, een complex digitaal kunstwerk, of Nederlandse publicaties die uitgegeven worden met een stuk software. Ook kan software de focus van archivering zijn omdat daarmee aan een wettelijke taak wordt voldaan. Bij dat laatste zou je bijvoorbeeld kunnen denken aan de software voor belastingaangifte die door de Rijksoverheid wordt uitgegeven.
Naast de afhankelijkheid die bestanden hebben van software is ook de software zelf een culturele uiting die een plek verdient in ons collectieve geheugen. Dit geldt voor creatieve uitingen, zoals games, virtual reality en interactieve verhalen, maar ook voor puur functionele software. Zeker in een tijd dat algoritmes een steeds grotere plek innemen in onze technologie, en daarmee menselijke taken overnemen, kan software zelf een waardevolle bron van historische informatie zijn | Rapport ‘Software-archivering en de Nederlandse erfgoedsector‘
Om software-archivering op de agenda van organisaties te krijgen, is het volgens het rapport ‘Software-archivering en de Nederlandse erfgoedsector‘ noodzakelijk om de samenwerking tussen verschillende erfgoedinstellingen aan te wakkeren, experimenten uit te voeren en te investeren in archivarissen met aanvullende IT-vaardigheden. Voor software-archivering is namelijk een vrij unieke combinatie noodzakelijk van zowel IT-vaardigheden als kennis over preservering.
Casus software als archiefobject: het archiveren van games
Het Regionaal Archief Alkmaar verwierf in 2019 twee bijzondere collecties: die van game-ontwikkelaar M2H en die van voormalig hacker en gameontwikkelaar Joost Honig. De archieven bevatten naast documentair materiaal ook computerspellen voor verschillende (oude) computersystemen. Wil je weten hoe het archief de spellen beschikbaar maakte? Lees dan het verhaal in een artikel in Archievenblad, jaargang 2020, nummer 6, p. 6-9 en bekijk de informatiepagina van het Regionaal Archief Alkmaar zelf.
Het nabootsen van software
Als software zelf niet meer beschikbaar is om te archiveren, kan emulatie uitkomst bieden. Het is een methode waarbij de technische omgeving (hard- en software), noodzakelijk voor het uitvoeren van oude programma’s, softwarematig wordt nagebootst.
Emulation as a service (EaaS) stelt archieven in staat om emulatie-omgevingen in te richten en aan eindgebruikers aan te bieden, eventueel via de cloud. In de video hieronder kun je een korte demonstratie van het EaaS-framework bekijken voor het emuleren van een Word97-bestand.
In een testrapport van het Netwerk Digitaal Erfgoed uit 2020 worden de (on)mogelijkheden van EaaS op een rijtje gezet. In het rapport komen ook installatie-instructies aan bod waarmee mensen met basale command-line vaardigheden het framework zelf kunnen installeren.
Het jargon
Emulatie
Duurzaamheidsstrategie gericht op het behoud van digitale bronnen zoals ze oorspronkelijk zijn vervaardigd en gebruikt. Door emulatietechnieken toe te passen wordt het mogelijk het gedrag van een verouderde computer na te bootsen op een andere (nieuwere) computer. Emulatie kan op vier aspecten van een computer van toepassing zijn: de hardware, het besturingssysteem, de bijbehorende software en de digitale objecten die met die software zijn vervaardigd.
Meer weten?
- In 2016 verscheen het Engelstalige rapport ‘Software Sustainability’ (pdf) van de hand van Patrick Aerts, DANS. Als vervolg hierop voerde Jesse de Vos (Beeld en Geluid) in 2019-2020 voor het Netwerk Digitaal Erfgoed het project software-archivering uit. Dit project onderzocht ook de mogelijkheden van EaaS (Emulation-as-a-service), waarvan software-archivering een integraal onderdeel is. In april 2020 verscheen het bijbehorende rapport ‘Software-archivering en de Nederlandse erfgoedsector’.
- De website software heritage verzamelt en bewaart software in de vorm van broncode.
- Bekijk de vijf aanbevelingen voor FAIR software, nodig voor duurzame toegankelijkheid tot software.
Meer weten over emulatie?
- Bekijk de experimenten van Beeld en Geluid met emulatie van games.
- Lees het rapport van LIMA over CD-romarchivering waarbij emulatie als strategie wordt onderzocht.
- Lees het testrapport Emulation as a Service for Heritage Institutions uit 2020 (in het Engels).