Beperkt houdbaar
Opslagmedia, software, hardware en besturingssystemen zijn op elkaar afgestemd. Voor een juiste representatie van een digitaal object moet de combinatie van alle vier kloppen. Nieuwe versies van alle variabelen volgen elkaar echter in hoog tempo en informatieverlies ligt steeds op de loer.
Opslagmedia
Of het nou om CD-roms, USB-sticks, harde schijven, floppydisks of (external) hard drives gaat, de houdbaarheid van fysieke dragers van digitale informatie is vaak korter dan we denken. Bekijk deze infographic en je weet genoeg! Een echt duurzaam opslagmedium bestaat (nog) niet.
Uit een onderzoek uit 2020 van het Netwerk Digitaal Erfgoed (pdf) blijkt dat bijna 80% van de ondervraagde erfgoedinstellingen fysieke dragers in de collectie heeft waarop digitale data staan die nog niet duurzaam toegankelijk zijn gemaakt binnen een digitaal archief. Dit komt bij organisaties van iedere omvang en binnen ieder domein voor.
De volgende 10 typen dragers zijn het grootst in aantal en komen bij de meeste erfgoedinstellingen voor:
- Magnetische dragers
Externe harde schijf, Interne harde schijf, Tapes, Cassettes, Diskettes - Optische dragers
Dvd, CD-ROM, Audio-cd - Elektronische dragers
USB sticks, SD-kaarten
Al deze typen dragers zijn door de Bit List Jury van The Digital Preservation Coalition genomineerd als Endangered of Critically Endangered. Voor eerste hulp bij het voorkomen van uitsterven van informatie op bedreigde dragers kun je deze wiki bezoeken.
Software
Voor het maken van tekstdocumenten, websites, databases, foto’s, 3D-modellen en films gebruiken we software. Softwareontwikkelaars houden de vaart erin en brengen regelmatig nieuwe versies van hun producten uit. Het is niet vanzelfsprekend dat de nieuwe software het gebruik van files die gemaakt zijn met eerdere softwareversies ondersteunt (compatibiliteit). En sommig softwarepakketten verdwijnen zelfs helemaal van het toneel. Ook brengen softwareontwikkelaars regelmatig nieuwe versies van besturingssystemen uit. En dat is zo’n beetje het belangrijkste stukje software dat er op je device draait.
Digitale informatie bestaat in allerlei soorten en maten. Denk aan beeld, video, audio, tekst, 3D-modellen, technische tekeningen enzovoort. Afhankelijk van de te representeren informatie is er voor de verschillende informatiesoorten eigen software met bijbehorende bestandsformaten ontwikkeld. Die bestandsformaten variëren enorm in complexiteit en lagen van informatie. Uiteindelijk draait software alleen in een specifieke omgeving waar ook de hardware toe behoort. Je hoeft maar een blik op je mobiel of tablet te werpen (of op de foto hierboven) om je te realiseren dat hardware zichzelf ook steeds vernieuwt.
Leren preserveren – informatie door de tijd heen meenemen, zoals het Nationaal Archief dat noemt – is het leren oprekken van de houdbaarheidsdatum.
Ook cloudopslag is beperkt houdbaar
Cloudopslag is een dienst waarbij je data tegen bepaalde voorwaarden en eisen, tegen bepaalde kosten worden opgeslagen. De dienstverlener is verantwoordelijk voor de veilige opslag van data volgens de contractbepalingen. Bij opslag ‘in de cloud’ is het fysieke medium wat minder tastbaar dan bij een CD-ROM, external hard drive of USB-stick. Bij cloudopslag wordt het risico van de opslag meer gespreid. Maar de houdbaarheid wordt mede bepaald door de houdbaarheid van de leverancier. Het is belangrijk deze te beoordelen.
Uit de tijd
Onderstaand filmpje laat zien welke effecten verouderde besturingssystemen, software en hardware ook hebben: lachende kinderen : -) Als je dit filmpje bekijkt, vraag je dan eens het volgende af: waar kijkt de volgende generatie later van op? Wat vinden zij dan hopeloos ouderwets? En vertelt jou dat nu al iets over de uitdagingen in duurzame toegang voor de toekomst? Laat het weten in de comments.
Het jargon
Besturingssysteem
Een besturingssysteem (ook wel afgekort als OS van Operating System) is het belangrijkste stukje software dat er op je device draait. Het wordt na het opstarten van een computer in het geheugen geladen en stuurt alle software en hardware op jouw device aan. Het stelt je in staat om de interactie met je device aan te gaan. Meestal draaien er meerdere applicaties (apps) tegelijkertijd en die concurreren allemaal om geheugen, opslagruimte en de centrale processor (CPU). Het besturingssysteem coördineert dat proces. De belangrijkste twee besturingssystemen zijn Microsoft Windows en Mac OS X voor computers en Google Android en Apple iOS voor mobiele devices. Deze laatste besturingssystemen zijn ontworpen voor interactie met ’touch screens’. Sommige applicaties werken op alle besturingssystemen; andere alleen op sommige.
Bestandsformaat
Een bestandsformaat is een standaard manier waarop informatie wordt gecodeerd voor opslag in een computerbestand. Een bepaald bestandsformaat wordt vaak aangeduid met een bestandsextensie met drie of vier letters dat het formaat identificeert.
Cloudopslag
Cloudopslag is een dienst waarbij je data tegen bepaalde voorwaarden en eisen, tegen bepaalde kosten worden opgeslagen.
Compatibiliteit
Er is sprake van software compatibiliteit als bestanden in een andere versie van de software geopend kunnen worden zonder een verlies aan essentiële kenmerken.
Device
Een device is het apparaat (de hardware) waarop jij je bestanden opvraagt, bekijkt, opslaat en bewerkt. Dat kan bijvoorbeeld zowel een desktop PC zijn als een mobiel apparaat.
Meer weten?
- In ‘De legpuzzel van digitale duurzaamheid‘ (pdf) gaat Barbara Sierman uitgebreid in op de wederzijdse afhankelijkheid van opslagmedia, software, besturingssystemen en hardware. Daarnaast vind je in dit artikel een overzicht van vrijwel alle aspecten die van belang zijn voor duurzame toegang.
- In het rapport ‘Bedreigd digitaal erfgoed op fysieke dragers‘ (pdf) wordt het risico op informatieverlies door het gebruik van verouderde opslagmedia in kaart gebracht.
Om te voorkomen dat de informatie op deze dragers ook echt uitsterft, is in het kader van het project eind 2020 een wiki opgezet waarin niet alleen informatie over de eigenschappen van dragers is opgenomen maar ook handleidingen om de informatie van de drager uit te lezen. Erfgoedinstellingen kunnen hier zelf mee aan de slag.- Bekijk de casus van de Koninklijke Bibliotheek waarin door Johan van der Knijf een workflow is opgezet om de 15.000-20.000 CD-ROMS in de collectie uit te lezen.
Casus: De zelfverwerkingsstraat
Het Homecomputermuseum in Helmond heeft een zogeheten zelfverwerkingsstraat – of “datauitleesstraat” – ingericht. Hier kan ze alle oude en nieuwe media die ze binnenkrijgt uitlezen. In het filmpje hieronder leer je er meer over:
Ik denk dat we in de toekomst nog gaan meemaken dat de telefoon en tablet door een nieuw device wordt vervangen, en dat we iets gaan krijgen dat haast als implantaat wordt aangebracht. Uitdaging wordt daarbij de steeds sterker wordende tendens om alles als maatwerk aan te pakken. Daarmee komen er nog meer bestandsformaten waar we mee moeten leren omgaan en manieren voor moeten vinden om te preserveren.
Digitale systemen veranderen zo ontzettend snel dat we dreigen te vergeten hoe de systemen werkte, als we ze überhaupt nog kunnen gebruiken. Voor de toekomstige generatie zal het een uitdaging worden om de oude informatie nog uit te lezen als niet goed wordt vastgelegd hoe deze programma’s of systemen kunnen worden gebruikt.
waar kijkt de volgende generatie later van op? Wat vinden zij dan hopeloos ouderwets?
dat je moet typen op een computer of telefoon. Er zal veel gaan via touch, spraak e.d.
En vertelt jou dat nu al iets over de uitdagingen in duurzame toegang voor de toekomst?
uitdagingen zijn dan dezelfde als nu, hoe blijft dit toegankelijk
Het zou in dit kader goed zijn als ontwikkelaars hun software vrijgeven als open source als het vervangen wordt door nieuwe versies. Maar ja dat gaat natuurlijk tegen het bedrijfsbelang in.
Ook interessant:
We willen zoveel data bewaren dat de technologie het bijna niet meer kan bijbenen. Maar op een campus in een Engels gehucht werken pioniers aan een oplossing: dataopslag in synthetisch DNA.
https://www.groene.nl/artikel/van-bits-en-bytes-naar-moleculen
Ik ben vooral onder de indruk van het tempo van de veranderingen. Alles wat digitaal is, verouderd veel sneller, en naar mijn idee blijft het tempo alleen maar toenemen. Ik heb nu al apps op mijn oude IPAD die in een nieuwer besturingssysteem al niet meer werken omdat ze niet worden onderhouden. Ze zijn ook niet meer te vinden in de app-store. Het informatieverlies neemt spectaculair toe. De uitdaging gaat dus vooral zijn om niet te lang te wachten met opslaan van born digital informatie (en migratie naar nog leesbare formaten).
Moderne hulpmiddelen zullen steeds belangrijker worden. ik verwacht echter niet dat ‘oudere’ appraten zoals desktops en laptops zullen verdwijnen. Ontwikkelingen gaan ook heel erg snel. Zo vreemd vind ik het niet dat we het raar vinden dat een mnitor vroeger zo groot was. Juist om wat we zien in het filmpje is het belangrijk dat we digitaal archiveren op een goede manier inregelen
ter aanvulling op mijn bericht van een dag geleden:
Het onderzoek over dataopslag in poedervorm is gepubliceerd in het vaktijdschrift Nature Communications en het volledige artikel stond hier:
https://www.demorgen.be/wetenschap/ugent-onderzoekt-data-opslag-in-poeder-ba9e8dea/
Over snelle ontwikkelingen gesproken: Data in poedervorm!
“Wetenschappers van de Universiteit Gent hebben een manier ontwikkeld om informatie op te slaan in poedervorm. De biochemische technologie kan op die manier klassieke opslagmethoden zoals USB-sticks vervangen. De technologie is interessant omdat de huidige opslagapparatuur in de toekomst niet meer in staat zal zijn om al die informatie bij te houden. Zo zijn er grote hoeveelheid zware metalen nodig om USB-sticks of harde schijven te maken”
Zie het bericht met filmpje van 29/10/18 van TVOost Belgie:
https://www.tvoost.be/nieuws/slaan-we-data-binnenkort-op-in-poeder-68049
We zijn zo afhankelijk geworden van apparaten, internet en van elektriciteit. We kunnen nog zo ons best doen om de bestanden raadpleegbaar te houden, maar bij een stroomstoring zijn we al uitgewerkt.
De grootste uitdaging op het gebied van het toegankelijk houden van digitaal materiaal is dat de ontwikkelingen op technisch gebied moeilijk te voorspellen zijn. Een deel is namelijk afhankelijk van commerciële partijen en van de ‘smaak’ van de gebruiker. Het is moeilijk te zeggen wat er over 10 jaar standaard is en wat dan als ouderwets wordt gezien. En dus ook wat er nog wel en wat er niet meer wordt gebruikt om informatie te creëren, delen en op te slaan.
Vermoedelijk zal over 1 generatie al het digitale ‘verkeer’ met mobiele apparaten plaatsvinden. Een aandachtspunt voor in elk geval de beschikbaarstelling van digitale informatieobjecten! Ik denk dat men ook wel wat meewaardig denkt aan onze goedbedoelde pogingen om al onze archieven te digitaliseren in bijv. jp2000-formaat, zoals wij dat nu geneigd zijn te doen naar de microverfilming in o.a. de jaren ’80.
Als je je bedenkt hoe snel technologische ontwikkelingen zijn gegaan de afgelopen 20 jaar, hoe snel technologische ontwikkelingen nu gaan, hoe gaat dat dan in de toekomst. Wat is er over 5 jaar, 10 jaar laat staan 100 jaar mogelijk en hoe zorgen we ervoor dat onze data dan nog beschikbaar blijft, een hele uitdaging….
Als we de vaak toespitsen op de preservering van digitaal materiaal, dan denk ik dat we later vooral terugkijken op e-depots zoals deze nu ontwikkeld zijn als typisch voorbeeld van een horseless carriage. We hebben een fysiek depot nagenoeg letterlijk digitaal nagebouwd. Hier willen we vooral documenten in plaatsen, net als in een fysiek depot. Dit is te vergelijken met de eerste auto’s: een koets zonder paard. E-depots van de toekomst zullen, denk ik, vooral een set afspraken zijn waar bestaande systemen aan moeten voldoen om duurzame toegankelijkheid te kunnen waarborgen. Preservation in place zal de traditionele e-depots snel verdringen.
Waar kijkt de volgende generatie later van op ? De volgende generatie is net als de jongeren uit het filmpje gewend aan het gebruik van devices a la mobieltjes die de jongeren uit het filmpje gebruiken. Als ze kijken naar de huidige mobieltjes zullen ze waarschijnlijk vreemd kijken naar bijvoorbeeld het in hun ogen gebrek aan gebruiksgemak bij het appen en het feit dat je appjes typt i.p.v. inspreekt.
Verder zullen ze verbijsterd blijven over het gebrek aan snelheid bij oude media als PC’s, laptops, papier e.d. en het feit dat je in hun ogen er veel moeite voor moest om gewenste informatie boven tafel te krijgen.
Wat vinden zij dan hopeloos ouderwets? Zie hierboven. Uitdagingen in duurzame toegang voor de toekomst zullen vooral liggen in gebruiksgemak en het beschikbaar en overzichtelijk houden van een steeds groter wordende hoeveelheid digitale informatie .
De link naar de website van het Nationaal Archief (Preservation Policy) werkt niet meer
Klopt, de website van het NA is onlangs vernieuwd. We passen dit aan in het cursusmateriaal, maar hier ook alvast de links:
Preservation policy https://www.nationaalarchief.nl/archiveren/kennisbank/preservation-policy
Voorkeursformaten https://www.nationaalarchief.nl/archiveren/kennisbank/handreiking-voorkeursformaten-nationaal-archief
Hilarisch filmpje. En OMG … het was ooit state of the art. Toen wij teens waren…
Een van de teens schrikt van de afhankelijkheid van wifi. Als er geen wifi is, is dat “het ergste wat je kan overkomen”. Deze afhankelijkheid is kenmerkend -en een van de vele- van digitaal erfgoed.
De meeste teens zouden stoppen vanwege de traagheid van toen. Een enkele teen is juist geintrigeerd door de oude beelden. Dat je moest kunnen programmeren om een computer te kunnen bestuderen. Die teen moeten we meteen aannemen!
Ik denk dat de toekomstige generatie nagenoeg geen gebruik meer zal maken van computers, maar juist steeds meer van een tablet (of soortgelijke apparaten) of mogelijk zelf alleen nog maar hun telefoon!
Ouderwets voor de jongeren zal zijn dat er niet overal wifi is (verbinding maken met wifi), in de toekomst heb je overal toegang tot wifi en wordt het als gewoon beschouwd.
Daarnaast verwachten ze dat alles digitaal op te zoeken is en dat het raadplegen van papieren documenten ouderwets is.
Ik vraag me af of er in de toekomst nog jongeren zijn die ook daadwerkelijk zelf nog op papier schrijven, of dat ze alleen maar typen op apparaten. Datschrijven ook als ouderwets wordt ervaren, omdat je dat tegen die tijd niet écht nodig hebt.
Tegen die tijd zijn de mogelijkheden op de telefoons nog meer uitgebreid en kan je vanaf afstand bijvoorbeeld diverse apparaten in huis bedienen (nog meer dan nu).
De apparaten daadwerkelijk zelf aanzetten zal voor de jongeren ouderwets aandoen.