paragraaf

De (preserverings)metadata

Metadata zijn essentieel om digitale objecten te kunnen vinden, begrijpen, tonen, preserveren en gebruiken. Het zorgvuldig documenteren van alle acties die plaatsvinden tijdens de levenscyclus van een digitaal object is een belangrijke activiteit voor organisaties die werk willen maken van duurzame toegang.

Om digitale objecten te documenteren, zijn verschillende soorten metadata nodig. Deze zijn weergegeven in onderstaande tabel. De verschillende typen metadata worden op verschillende momenten in de levenscyclus toegevoegd, onttrokken en beheerd. Zo zijn er metadata voor het vastleggen van de herkomst van het digitale object, voor alle uitgevoerde preserveringsacties, voor het opslaan en aanbieden van alle informatie die nodig is voor de toegang, voor de representatie en voor het gebruik van het object.

METADATAKLASSE	DOEL	VOORBEELD
Beschrijvende metadata	Het kunnen identificeren van en toegang kunnen geven tot informatieobjecten.	Kenmerken met betrekking tot de inhoud en het onderwerp (auteur, ontvanger, datum, etc.) en de redactionele vorm (zoals factuur, boek, brief, model, etc.) van een informatieobject.
Administratieve metadata	De herkomst van digitale objecten kunnen begrijpen en de beheers- en preserveringsacties in de tijd kunnen volgen.	Data van een fixity check, een migratie of een toegekend uniek kenmerk, etc.
Technische metadata	Het correct kunnen weergeven van informatieobjecten.	Data die bijdragen aan de integriteit, authenticiteit en correcte representatie zoals het vastleggen van creatiesoftware, bestandsformaat, bestandsgrootte, afmetingen en kleurinstellingen van een afbeelding, speelduur, etc.
Structurele metadata	Het correct kunnen weergeven van informatieobjecten.	Informatie over de onderdelen en hun onderlinge relatie, zoals een boek dat bestaat uit vele scans of een digitaal informatieobject dat gelinkte informatie ophaalt.
Metadata over rechten	Digitale objecten mogen tonen en preserveren.	Informatie waarin vastgelegd is hoe om wordt gegaan met privacygevoelige informatie en auteursrechtelijk beschermd materiaal, bijvoorbeeld in de vorm van licentie-overeenkomsten.

Preserveringsmetadata uitwisselen

Een metadatastandaard is een afspraak over de manier waarop men metadata structureert. Voor born digital materiaal is PREMIS (PREMIS Data Dictionary for Preservation Metadata) de metadatastandaard. Deze standaard schrijft voor hoe je alle relevante acties ten aanzien van het digitale object, betrokken softwaretools, menselijke acties en de rechtensituatie in samenhang kunt documenteren. Al die acties leveren zogeheten preserveringsmetadata op. De PREMIS-standaard maakt deel uit van de overkoepelende METS-standaard.

Als verschillende organisaties dezelfde standaard implementeren binnen hun digitale archieven, dan voeren ze feitelijk hetzelfde concept voor duurzame toegankelijkheid uit. En dat is essentieel, want alleen dan kan preservering van (specifieke onderdelen van) digitale collecties uitbesteed of overgedragen worden aan anderen. Een dergelijke overdracht van het beheer van een digitale collectie kan bijvoorbeeld nodig zijn bij organisatorische veranderingen (fusie, organisatiebeëindiging). Verder ondersteunt het gebruik van metadatastandaarden uniforme toegang en presentatie, bijvoorbeeld bij gemeenschappelijke collectieportals.

Metadatastandaarden voor preserveringsmetadata

PREMIS

PREMIS is de internationale standaard voor metadata die duurzame toegang ondersteunen. Het PREMIS-datawoordenboek is gebaseerd op het OAIS-model waarmee je in de vorige paragraaf al kennis hebt gemaakt, en behandelt de volgende concepten:

Het object (het digitale object dat gepreserveerd zal worden plus de technische metadata)

De actie (die uitgevoerd wordt door tenminste één ‘agent’ die een relatie heeft met het digitale archief)

De ‘agent’ (de persoon, organisatie of het softwareprogramma dat een actie uitvoert)

De rechten (staat voor een uitspraak over de rechten die van toepassing zijn op het object en/of de ‘agent’)

Het PREMIS-datamodel kent de entiteiten objecten, acties en ‘agents’. Deze ondersteunen een volledige preservering en zorgen dat er verantwoording wordt afgelegd voor alles wat er in de loop der tijd met het oorspronkelijke digitale object gebeurt. Het model maakt het mogelijk om de onderdelen en de relaties daartussen te omschrijven in XML (machineleesbaar) en is met name bedoeld om het gebruik van de semantische eenheden (het netwerk van relaties tussen concepten) te verduidelijken.

Via deze pagina vind je voorbeelden van hoe een PREMIS XML-bestand eruit kan zien. Als je er doorheen loopt, herken je de verschillende PREMIS-entiteiten. Hieronder staat een screenshot van dit PREMIS XML-bestand. Je ziet de categorie ‘significantProperties’ onderstreept. Zijn er nog andere categorieën die je bekend voorkomen?

METS

Duurzame toegang wordt makkelijker te garanderen als je de inhoud en diverse typen metadata samen kunt voegen in een enkel pakketje met een duidelijke structuur. Het meest gebruikte framework voor het opslaan van preserveringsmetadata en deze te koppelen aan andere soorten metadata is METS (Metadata Encoding and Transmission Standard, pdf). METS wordt vooral gebruikt voor gedigitaliseerd materiaal. METS dient als container voor metadata, maar de metadata zelf moeten in andere metadataschema’s (zoals PREMIS) gecodeerd worden. Zo ondersteunt METS:

Standaarden voor beschrijvende metadata zoals Dublin Core, EAD (voor de beschrijving van archiefitems), MARC en MODS;

Standaarden voor administratieve en preserveringsmetadata zoals PREMIS;

Standaarden voor structurele metadata.

Een METS-pakketje omvat de volgende onderdelen:

Een inventaris van alle bestanden die samen het digitale object vormen;

Secties voor verschillende typen metadata;

Een soort routekaart van alle onderdelen in het pakketje (de ‘Package Information’ in OAIS) die aangeeft hoe de verschillende componenten zich tot elkaar verhouden.

Je kunt hier meer lezen over de standaarden.

Van TMLO naar MDTO

TMLO is enkele jaren geleden ontwikkeld als standaard voor metadatering bij alle decentrale overheden in Nederland. Dit zogeheten ‘Toepassingsprofiel Metadatering Lokale Overheden’ (TMLO) was een belangrijke aanzet die heeft bijgedragen aan de toegankelijkheid van informatie en de uitwisseling van informatie tussen lokale overheden.

Ongeveer tegelijkertijd kwam bij de Rijksoverheid de ontwikkeling op gang van het ‘Toepassingsprofiel Metagegevens Rijksoverheid (TP Rijk)’. Vooral om de interoperabiliteit tussen de Rijksoverheid en de lagere decentrale overheden te bevorderen, is overgegaan tot het samenvoegen van deze twee toepassingsprofielen. Dit heeft geresulteerd in het model ‘Metagegevens Duurzaam Toegankelijke Overheidsinformatie’ (MDTO). Een toepassingsprofiel dat bruikbaar is voor alle overheidsorganisaties.

Je kunt hier meer lezen over het MDTO.

SPECTRUM

SPECTRUM is een documentatiestandaard die in de museumwereld wordt gebruikt. Deze standaard is nog niet gericht op digitaal erfgoed maar kan wel dienen als basis om zo’n vertaling te maken.

Het jargon

Metadata

Metadata zijn gegevens die context, inhoud, structuur en vorm van informatie en het beheer ervan door de tijd heen beschrijven.

Meer weten?

PIMtools is een set van open source tools ontwikkeld om de uitvoering van PREMIS in METS-containerformaat te ondersteunen.

Metadata en datadocumentatie | DPC Digital Preservation Handbook.

Preservation metadata (2nd edition) | DPC Technology Watch Report 13-03 May 2013.

Metagegevens Duurzame Toegankelijke Overheidsinformatie | Nationaal Archief.